‘Bu savaşı ABD çıkardı, Avrupa’ya zarar verdi. Avrupalıların Trump’ın bitirmesini istemesi lazım’

“Aslında olanı biteni Münih Güvenlik Konferansı öncesi yayınlanan 151 sayfalık rapor açıklıyor. Yani o raporun başlığı çok kutupluluktu. Bu yaşananlar da çok kutupluluğun sonuçları. Avrupa ile Amerika’nın ortasında da klasik transatlantik ilgilerin çelişkilere dönüştüğü, çelişkilerin de gitgide daha uzlaşmaz niteliğe yanlışsız evrilmeye başladığı bir süreçteyiz. Münih Güvenlik Konferansı’nda Avrupa-Amerika tartışmasının yerinde üç temel bahsin olduğu görüldü. Bunlardan birincisi ve medyada en çok yer alanı; Amerika’nın saldırganlığı olarak yorumlandı; JD Vance, ‘İfade özgürlüğünüz, demokrasiniz, bunların hepsi zayıflıyor’ dedi. Birinci tartışma noktası buydu. İkinci tartışma noktası kuşkusuz Trump’ın vergileri. Birinci başkanlık periyodunda Çin’e bir ticaret savaşı başlatmıştı, ancak Trump yalnızca hasımlarına değil müttefiklerine de bu ticaret savaşını uyguluyor, Avrupa’ya da yeni tarifeler üzerinden tehditleri var. Bu da Avrupa ile Amerika ortasında ikinci sıkıntılı alanı oluşturuyor. Üçüncü sıkıntılı alan ise Ukrayna’da bir barış masası mümkünlüğü ve bu barış masasında Avrupa’nın olup olmayacağı tartışması. Bunlar Münih Güvenlik Konferansı’nda Avrupa ile Amerika ortasında güzelce su yüzüne çıkan çelişmelere işaret ediyor.”

“Avrupa-Amerika ortasında birinci çelişme; Avrupa’da ‘JD Vance’in saldırganlığı’ diye karşılanan açıklaması. JD Vance’i bir kenara bırakıp Avrupa’da tabir özgürlüğü, demokrasi zayıflıyor mu diye bir program yapıyor olsak ikimizin de olası cevabı bu olacak. Zira Ukrayna savaşını bir milat olarak alırsak o tarihten bu yana Avrupa’da aydınlanmanın tabanına kibrit çakan iki büyük gelişme oldu. Birincisi: Rusya tersliğini o denli bir noktaya götürdüler ki Rus yapıtlarının sahnelenmesini önlemekten tutun da Tolstoy’un Dostoyevskilerin sansürüne kadar. Bu tuhaf bir tabir özgürlüğü ve demokrasinin erozyonuydu. O dalga biterken Filistin’de soykırım başladı. İsrail’e karşı reaksiyonlar var. Anımsayın; Avrupa üniversitelerinde Filistin’e dayanak verenlerin birtakım sloganlarını anti-siyonist bulup bunu cezalandırmaya kadar giden, okuldan atmalara kadar giden, okul içinde aktiflik yapmayı yasaklayan bir anlayış ortaya çıktı. Bu da Avrupa’da ikinci dalga olarak ortaya çıkan söz özgürlüğünün üstüne bir basınçtı. Üçüncüsü: toplumsal medya iletilerine yönelik çok fazla ölçüde göz altıların olduğunu da görüyoruz. Hasebiyle JD Vance söylediği için insanlara tuhaf geliyor lakin bu bir realite. Avrupa’da söz özgürlüğü ve demokrasi erozyona uğruyor durumda.

JD Vance bunları söylüyor lakin Amerika’da durum çok mu farklı? Daha da beteri var. Anımsayın; birebir Filistin sıkıntısı konusunda Harvard Üniversitesi’nden tutun da başka üniversitelere kadar rektörlerin senatolara çağırılıp fırçalandığı, idare şuralarının Filistin’e dayanak aksiyonlarını engelleme baskısı altına sokulduğu bir süreç yaşandı. Orada da demokrasi ve söz özgürlüğü konusunda meseleler var.

Aslında toplamda Batı kampı içerisinde tabir özgürlüğü ve demokrasi konusunda meseleler var. Hasebiyle Vance’in açıklamalarında bu manada bir tuhaflık yok. Bir realiteyi lisana getirmiş oldu. İkinci husus yani vergi meselesi; AB Komisyonu’nun başkanı, Avrupa’nın en tepesindeki isim Von der Leyen çok sert bir formda ‘Amerika bunu bize uygulamaya kalktığı anda biz de cevap vereceğiz’ dedi. Avrupa’nın cevabı ne olabilir? Tıpkı ölçüde karşılık vermeleri mümkün müdür? Bunları önümüzdeki günlerde daha uygun göreceğiz. Fakat Avrupa’nın canını yakmış üzere görünüyor, bu kıymetli.”

“Ukrayna masasına gelirsek şu bana gerçekten tuhaf geliyor; ‘Ukrayna masasında Amerika bizi satıyor, Putin ile anlaşıyor, Putin’e taviz veriyor ve biz yokuz’ diye şikâyet eden Avrupalı başkanlar var. Halbuki ben bir gazeteci olarak baktığımda şöyle düşünmeleri çok daha mantıklı üzere geliyor; ‘Bu savaşı son analizde Amerika çıkardı, Amerika’nın çıkardığı bu savaş Ukrayna’dan sonra en büyük ziyanı biz Avrupalılara verdi. Güç krizine girdik, Rusya’dan ucuz güç yerine Amerika’nın bize değerliye sattığı LNG’leri alıyoruz. Bu nedenle ekonomimiz uzun yıllardır birinci sefer daraldı, eksiye geçti. Avrupa’da en büyük otomobil fabrikaları bile kapanmaya yüz tuttu, enflasyon, işsizlik arttı. Hasebiyle Amerika’nın kendisinin çıkardığı bu sorunu Amerika gitsin Putin ile çözsün, kim kime ne taviz veriyorsa da bizi ilgilendirmiyor. Alın bu probleminizi çözün’ demesi lazım bence. Lakin bilakis Avrupalı başkanlar ‘Trump Putin ile neden farklı görüşüyor, masada biz neden yokuz?’ diye feveran ediyorlar.

Burada bence Avrupa açısından düşünceli iki mevzu var. Birincisi: Avrupalı, bilhassa Alman sanayi burjuvazisi ile bugünkü Alman siyasetçilerinin temsil ettiği AB liderliği ortasında bir çelişki var. Sanayi burjuvazisinin çıkarları ile bu başkanların söyledikleri çelişiyor. Bir yanı bu. İkincisi: Ukrayna sıkıntısına bir Avrupa güvenlik mimarisi temelinde baktıkları vakit bu sıkıntının bir an evvel çözülmesini isteyecekler. Zira en başından beri Amerika’nın bu savaşı kışkırtıyor olmasının temel nedeni de esasen Rusya’yı Avrupa’dan koparmak, Avrupa ile Rusya ortasında Arktik Okyanusundan başlayarak Baltık Denizi, Doğu Avrupa, Batı Karadeniz ve Ege’den Doğu Akdeniz’e, Kıbrıs’a kadar uzanan, Kıbrıs’tan da İsrail’e bağlanan bir yeni demir perde kurmaya çalışıyor. Münasebetiyle bu Avrupa’nın güvenlik mimarisini bozuyor.”

“Tersine Avrupalı siyasetçilerin Avrupa güvenlik mimarisinin meselesiz bir biçimde inşa olması için bu barış masasının zati bir an evvel kurulmasını talep ediyor olması gerekiyor. Tahminen onların dönüp hiç değilse 2022’de Davos’ta Kissenger’ın söylediklerini hatırlamaları lazım; ‘Putin’in, Rusya’nın ezilerek yenilmesinin size hiçbir yararı olmayacak. Unutmayın, Rusya Avrupa’nın dört yüz yıldır kesimidir ve bunu bir bütün olarak düşünmeniz lazım’ demişti. Tıpkı bugün Trump’ın söylediği üzere iki yıl evvel de Kissenger bu savaşın ana münasebetinin NATO’nun genişlemesi olduğunu söylemişlerdi. Kissenger da o devir kibarca ‘Bu savaşı Kiev’in NATO üyeliği hevesi doğurdu’ diyor ancak bu yalnızca Kiev’in hevesi değildi, Kiev’i o hevese yönlendiren de kuşkusuz Amerikalı diplomatlardı, turuncu darbeleri tam da bu hevesler oluşsun diye, bu hevese sahip beşerler iktidar olsun diye yapmışlardı. Münasebetiyle üç çelişkinin üçünün de tahlili özetle Avrupa’ya yarayan bir durum. Avrupa bu bahiste Trump’a itiraz eden bir noktada değil, tam bilakis ‘Bu işi Biden idaresi başlattı, gel bu işi temizle’ demesi daha çıkarına üzere görünüyor.”

“Avrupa’da hala genel bir ‘beyaz efendi’ hissinin izleri var. Macron’ların vakit zaman Napolyon göndermeli telaffuzlarının ortaya çıkması, Avrupa’da cereyan eden o Slav aykırısı tavırların hepsi bu ‘beyaz efendi’ alışkanlığından gelen telaffuzlar. Lakin olağan bunların günümüzde çok yerinin olmayacağı bir dünya oluşuyor. Temel sıkıntı bu. Avrupa’nın bütün bu sıkıntıların bu boyutundan kurtulup daha lokal ölçekte bakarak, çok kutupluluk temelinde ne yapacağını önüne koyması lazım. Artık yeni bir dünya kuruluyor. Bu yeni dünyada Avrupa soğuk savaş periyodundaki üzere yeniden Amerika’nın stratejisine eklemlenen, onun büyük Asya coğrafyası ile uğraşında koç başı rolünü mü üstlenecek, yoksa Çin’in, Rusya’nın, Hindistan’ın, Global Güney’in, BRICS’in yeni yük merkezleri oluşturduğu bu yeni dünyada Amerika’dan daha stratejik özerklik kazanarak kendi başına bir merkez mi olacak? Avrupa’nın önündeki asıl tartışılması gereken bunlar. Ancak bunların olmamasını sağlayacak birtakım işler oluyor. NATO bir eşitler kulübü değil, Amerika son analizde ne isterse o oluyor. Geçmişte Rasmussen’in genel sekreterliği, Finlandiya, İsveç bunların hepsinde Türkiye ‘hayır’ dedi. Son analizde ise Amerika’nın dediği oldu. NATO bu türlü bir örgüt. Bunu yıllardır anlatıyorum. Ancak Münih Güvenlik Konferansı’nda birinci kez rastladığım bir şey oldu; NATO’nun Avrupalı genel sekreteri Avrupa’nın başkanlarına ‘Trump sopası’ salladı. ‘Savunma harcamalarını yüzde ikinin üzerine çıkaracaksınız, taahhütlerinizi ben takip edeceğim, şahsen muhatabınız benim, gözüm üzerinizde, beni dinlemediğiniz takdirde bu kere Washington’daki o yeterli adam sizi arayacak’ dedi. Bu acayip bir şey. Avrupalı bir NATO Genel Sekreteri Avrupalı önderleri Beyaz Saray’a şikâyet ediyor, Trump ağabeyine şikâyet ediyor üzere tuhaf bir durum oluştu. Bu bile Avrupa’nın stratejik özerklik tartışmalarına yine dönmesi gerektiğine işaret ediyor. Bugünden yarına sıkıntı olacak lakin yarın bir gün de Avrupa’nın tekrar Rusya’nın da dahil olduğu, Avrasya’nın bir güvenlik mimarisini birlikte düşünebileceği bir duruma gereksinimi var. Lakin ne yazık ki Avrupa’da bugün de Gaulle’ler yok. Bugün Avrupa’da Macron’ların, Scholz’ların, Von der Leyen’lerin, yani devlet adamı erozyonunun da yaşandığı bir süreç var. JD Vance’in azarlarını da yutup duracaklar.”

“Almanya’da iki Almanya, Avrupa’da da iki Avrupa var. Almanya’da bir Alman devletinin çıkarlarını savunan Almanya var, bir de Amerikan işgali altında, devlet aygıtlarının da bir Amerikan kumandasına dönüştüğü bir diğer Almanya var. Bu iki Almanya her vakit çarpışıyor. Birebiri Avrupa için de geçerli. NATO zati tam da bu iki yapılı durumları oluşturma aygıtıydı. Almanya’da bilhassa istihbarat kurumları başta olmak üzere yerleşmiş Amerikancılık ve öteki Avrupa ülkelerindeki Amerikancılık bir ikinci Avrupacılık oluşturuyor. Bugün Avrupalı siyasi başkanların Trump’a yönelik eleştirisi de bir eski tıp Amerikancılık olarak ortaya çıkıyor. Biden’cılık yapmış oluyorlar aslında, öteki Amerikancılık yapmış oluyorlar. Burada Gürcistan’ın Avrupa Birliği’ne üye olması ve hatta Ukrayna siyasetleri da başta olmak üzere hiçbiri Brüksel siyaseti değil aslında. Brüksel Washington’ın siyasetlerinin gerisinden sürükleniyor. Bu ne yazık ki Avrupa’nın şimdi içinden çıkamadıkları bir durum. Putin’in ‘hepsi dizilecek’ demesi de bundan. Buna direnebilecek bir Avrupa liderliği şimdi yok.

İkincisi: Putin’in 2007’deki konuşması Türkiye’de Genel Kurmay Başkanlığı’nın sitesinde tam metin yayınlanmıştı. Münih Konferansı’ndaki o konuşmanın özeti tek kutuplu dünyanın bittiğiydi. Putin bunu ilan etmişti. Artık Münih Güvenlik Konferansı’nın başlığı çok kutupluluk. Neyi anlatıyor? ‘Tek kutupluluk bitti’ diyor. 2007’de Putin’in söyledikleri artık Avrupa’nın da kabul ettiği bir gerçekliğe dönmüş oldu. Hasebiyle burada Avrupa’nın Ukrayna, Gürcistan, Ermenistan siyasetini bırakması lazım. Bunlar Amerikan siyaseti, Avrupa siyaseti değil.

Ukrayna savaşının daha birinci başında Saakaşvili tekrar Gürcistan’a gelmişti, Gürcistan üzerinden de Rusya’ya hakikat ikinci bir cephe açma faaliyetine girişmişti. Son iki yıldır Gürcistan’da yaşanan bütün o hükümet çekişmeleri, Cumhurbaşkanı ile hükümet ortasındaki rekabet, Avrupa’nın, Amerika’nın seçimleri tanımama teşebbüsleri, bunların hepsi ikinci cephe teşebbüsleri ile ilgili. Mevcut hükümet Amerika’nın ikinci bir cephe açma teşebbüslerinin evraklarını de yayınladılar. Hasebiyle bir Ukrayna siyasetiyle Gürcistan siyaseti birbirini besleyen Rusya’yı hem Batı’sından hem Güney’inden vurmaya yönelik bir Amerikan projesiydi, Avrupa projesi değil. Evvel bunu bir netleştirmiş olalım.”

“Türkiye açısından durum her vakit enteresan. Evvel şunu saptayalım; Türkiye’nin genel mevcut dış siyaseti biraz Osmanlı’daki Abdülhamit’in dengeciliğini çağdaş periyodun Abdülhamitçi bir dengecilik halinde götürmeye çalıştığı bir siyaset var. Kendisine Rusya ile iş birliği yaparak bölgesinde alan açan, ancak bunu iş birliğini derinleşmek üzere kullanmak yerine Batı ile Amerika ile pazarlığında kullanan ancak iki güçle böylesi sancılı bir denklemin içerisine girdiği için de bunu Avrupa Birliği bağlantıları ile dengelemeye çalışan bir Neo-Abdülhamitçilik var. Türkiye’nin vakit zaman çıkan ‘Avrupa Birliği stratejik hedefimizdir’ halindeki açıklamalarını bu yönelim içerisinde görülebilir.

Türkiye’yi tekrar silahlı gücü olması üzerinden Avrupa-Amerika ortasında bir çelişki olunca ‘acaba mı?’ diye haritalara koyan anlayışlar var. Bunların tamamı mümkün değil. Türkiye hiçbir vakit Avrupa Birliği’nin üyesi olmayacak. Türkiye en fazla Avrupa Siyasal Topluluğu diye düşündükleri daha geniş Avrupa coğrafyası içinde değerlendirmeyi planlıyorlar. Bugün Türkiye için izledikleri mevcut temel siyaset Türkiye’yi Ortadoğu ile Avrupa sonları ortasında bir tampon ülke yapmak. Zira Avrupa açısında en değerli meselelerden biri göç. Göç sorunu konusunda da Türkiye’ye verilmiş roller var ve Türkiye’yi bir tampon ülke olarak pahalandırmak istiyorlar.”

“Yeni bir çağ inşa olurken çok kutupluluk büyük kuvvetler dışında bölgesel kuvvetler de artık bu tip masalarda bulunma muhtaçlığı duyuyor. Lakin masa kederinin olmaması lazım. Bu sorun Ukraynalıların da ziyanına bir formda yürüyor. Bir avuç oligarkın çıkarları, onun siyasal temsilcilerinin Amerika ile irtibatlı çıkarları yüzünden Ukrayna halkını da mahvettiler. Bütün bu meselelerin Ukrayna’nın, Rusya’nın faydasına oradan hareketle bölgenin faydasına ve elbette Avrupa’nın faydasına tahlili gerekiyor. Bu bir fırsat. Trump’ın temel Çin ile rekabeti nedeni ile girmeye çalıştığı bu yeni yönelim bu bölgenin faydasına olacaktır. Bunun desteklenmesi lazım. Masada yer kapma yerine evvel masanın ayaklarının ortaya çıkmasını sağlamlaştıran bir politik sınır izlenmesi gerekiyor.”