‘Arap ülkeleri Trump’ın isteği ile Filistinlileri alabilir’

“Trump kendi söylediğinde nazaran bu plan üzerinde baya baş yormuş. Bu başkanlığa başlamadan evvelki devirden kalan bir plan. Hasebiyle Netanyahu’nun Trump’ın lider seçilmesini bu kadar istemesinin nedenlerinden biri de bu olabilir. Tahminen de bu fikri paylaşmış olabilir. Bu fikir II. Dünya Savaşı sonrası memleketler arası bağlantılarda oluşan güç istikrarları, memleketler arası hukuk üzere kavramlar bağlamında baktığımızda hayli çılgın, pervasız bir telaffuz. Hatta 18-19. yüzyıldaki Avrupa sömürgeciliğini aklımıza getiren bir telaffuz. Ancak öteki taraftan bunu umursamamak, yok saymak da mümkün değil. Bilhassa Ortadoğu’da son bir yılda olan gelişmelere göz attığımızda Trump’ı ciddiye almak da gerekiyor.

Son bir yıl içerisinde Lübnan’da olanlar, Gazze’de binlerce insanın vefatı, Suriye’de El-Kaide üyesi bir adamın devlet başkanı olması… Bunları yan yana koyduğumuzda milletlerarası bağlantılarda olağanda olmaması gereken şeylerdi. Hasebiyle Trump’ın bu telaffuzunu de ciddiye almak zorundayız. Doğal bu adam aynı zamanda Amerikan Başkanı unvanı taşıyor, ciddiye almamızın nedenlerinden biri de bu.

“Gerek Trump’ın Netanyahu’nun ziyareti öncesi Mısır ve Ürdün ile ilgili söyledikleri gerekse Netanyahu’nun ziyaret öncesi ‘Biz Ortadoğu’nun siyasi haritasını, hudutlarını belirliyoruz’ demesinden yola çıkarsak, aslında Ortadoğu’da yalnızca siyasi sonlar değil, uzun müddettir bir rejim değişikliği yoluyla Amerika’ya karşı olan problemli ve zayıf olan rejimleri Amerika’ya yakın, daha sıkıntılı ve zayıf rejimlerle değiştirilmesi kelam konusu. Bu bağlamda baktığımızda Ortadoğu’daki o eski güç istikrarları hayli değişmiş durumda.

Aynı vakitte bölgedeki çatışmalarla birlikte önemli bir demografik dönüşüm de var. Bundan 10-15 yıl evvel Suriye’den 3-5 milyon mültecinin geleceğini konuşsaydık, bize kimse inanmazdı. Trump’ın 2 milyondan fazla insanı Gazze’den çıkaracağı telaffuzunu de maalesef ciddiye almak zorundayız. Bu bence bölgedeki konjonktürün bir modülü olarak da kıymetlendirilebilir. Birebir vakitte bu mülteciler nereye gönderilecek?”

“Beyaz Saray’dan gelen açıklamalar Trump’ın açıklamasını yumuşatıcı bir fonksiyon görüyor. Asker gönderilmeyeceği, hatta buraya ekonomik olarak da bir yatırım yapılmayacağı söyleniyor. Ki Netanyahu da benzeri bir açıklama yaptı; ‘Bu çok uygun bir fikir. Lakin burada Lider Trump’ın kast ettiği istekli olan Filistinlilerin gitmesi. Aslında onların bir asker gönderme yahut güvenlik konusunda maddi olarak bir katkı yapma taahhüdü de yok. Trump ‘bana bu parayı bölgedeki Arap devletleri verecek’ dedi. Hasebiyle plan bu formda işleyecekmiş üzere gözüküyor.

Tabii Trump’ın Meksika’sından Kanada’sına, Grönland’ına kadar uyguladığı pervasız, telâşlı siyasetin aslında bir nevi ‘sopa’ gösterip sonra birtakım şeylere razı etme üzerine kurulu olduğunu da söyleyebiliriz. Hasebiyle burada tahminen de her şeyden evvel İsrail’in mevcut ateşkesi bozması konusunda bir hareket alanı açılması açısından kıymetli.

Diğer taraftan birçok ülke reaksiyon gösterdi. Mesela önümüzdeki Ortadoğu konjonktüründe en güçlü ülke pozisyonuna Suudi Arabistan oturmaya başladı. Yani maddi gücüyle bir oyun kurucu üzere hareket ediyor. Evvelden Mısır’ın yaptığı işleri artık Suudi Arabistan yapmaya çalışıyor. Suudi Arabistan bile buna reaksiyon gösterdi.”

“Gazze’deki insanların zorla çıkarılması üzere bir durum çok makul üzere görünmüyor. Bunu yaptığınızda içeride daha önemli bir direniş ortaya çıkabilir. Sonuçta bu insanların yaşadığı vatan burası, kendi toprakları. Buradan dışarı çıkartmak pek mümkün değil. Hasebiyle da Trump’ın tahminen de Netanyahu’ya biraz daha alan açması ve Netanyahu’nun Gazze üzerindeki şiddete dayalı siyaseti yoluyla insanları daha fazla yıpratıp burada kalma kurallarını kötüleştirmesi kelam konusu olabilir. Ki olağan daha değerli bir şey var; birkaç yıl öncesine kadar Gazze’deki kaideler tekrar berbattı, lakin en azından Gazze’deki beşerler orada yaşayabiliyorlardı ve Gazze’deki silahlı hareketlere takviye veren aktörler vardı.

Şu anda Gazze’deki Hamas ateşkesle büyük bir muvaffakiyet ilan etti lakin Hamas’ın orada gücünü koruyabilmesi için bir dış destekçi de yok. En büyük destekçisi İran şu an kendi bekasıyla uğraşıyor. İran dışında Hamas’a sempati duyan ülkelerin direkt silahlı yahut maddi dayanak olması mümkün değil. Amerika’nın bakış açısı da bu. Amerika İsrail’in İran’ın uzantısı olan bir örgütü ortadan kaldırmaya çalıştığını söylüyor. Bunları da yan yana koyduğumuzda İsrail’in hareket alanını açıcı ve uzun vadede yıpratarak Filistinlileri Gazze’den yavaş yavaş çıkartmak. Netanyahu’nun söylediği üzere; beşerler bir noktada burayı istekli bir formda terk etmek zorunda kalabilirler.”

“Bu ortada tabi 2020’den beri var olan İbrahim Mutabakatları var. Bu çerçevede Körfez Ülkeleri ile yapılan mutabakatlar; İsrail’in legal bir devlet olarak tanınması, diplomatik ilgilerin tanınması, tahminen bu süreçte tekrar harekete geçebilir. Bahreyn bu çatışmadan ötürü muahedeyi dondurmuştu. Tekrar geri dönmesi için Suudi Arabistan’ın bunun içine girmesi. Hatta ben Körfez ile de sonlu kalmayacağını düşünüyorum. Şu anda İsrail ile barış masasına oturmak için potansiyel iki ülke daha var; biri Lübnan, oburu de Suriye. Hasebiyle bunları da düşündüğümüz vakit Trump’ın söylediklerini bu sonuçlar çerçevesinde de yorumlamamız mümkün üzere gözüküyor.”

“Genel görüş zati ateşkesin ikinci etaba geçeceğini düşünmüyor. Bunun nedeni de İsrail’in tavrı. Rehinelerin kurtarılması sonra İsrail’i durdurabilecek bir pürüz yok. Yarın öbür gün Netanyahu bir neden gösterip tekrar Gazze’de şiddeti artırabilir. Bu da aslında Trump’ın söyledikleri ile çok uyumlu. Ateşkeste kademeler düzgün bir halde geçilirse İsrail’in de Gazze’den çıkması gerekiyor. Hem Kuzey’deki bir koridor var hem de Güneyde Philadelphia koridoru dediğimiz yer var. Buraların boşaltılması gerekiyor ki buna ben pek razı olacağını düşünmüyorum. Yani Netanyahu da bilhassa İsrail’deki şahin siyasetçiler ve askeri kanadın da buna çok sıcak bakacağını düşünmüyorum.”

“Trump Mısır ve Ürdün’ü gösterdi. Mısır’da Filistinli sayısı çok fazla değil ancak Ürdün’de 11 milyon civarında bir nüfusu var, 3 milyondan fazla Filistinli var. Önemli bir sorun. Münasebetiyle bu 2 milyondan fazla kişinin ne kadarı sarfiyat bilmiyorum lakin Mısır da bu türlü bir tahliye planı olduğunda ne kadar alır? Ki Sisi’nin de iktidarı çok sağlam değil.

Bu noktada ben şunu düşünüyorum, Turmp’ın aklına gelmiş midir bilmiyorum, ancak olma ihtimali yüksek; İsrail’le Lübnan ve Suriye ortasında bir barış muahedesi yapıldığı takdirde bu Filistinlilerin bir kısmının da Suriye ve Lübnan’a gönderilmesi üzere bir plan devreye girebilir. Ürdün üzere ülkeler açısından Filistinlilerin bulunması bir meşakkat yaratsa da bölgede Filistin sıkıntısı ortak bir dava, en azından iç kamuoyuna sunulabilecek, takviye verilmesi gereken bir dava olarak görülüyor.

Herkes bir noktada Trump’ın isteği bağlamında bir ölçü Filistinliyi kendi ülkesine almak zorunda kalabilir. Ki bu ülkelerin hepsinin şu anda Trump’ın ağzına baktığını da unutmamak gerekiyor. Türkiye Suriye’de bilhassa Fırat’ın doğusundaki durumun ne olacağı konusunda, Trump’ın asker çekip çekmeyeceği hususları Türkiye’nin öncelikli mevzuları.”

“Suriye’deki yeni idareye baktığımızda Gazze konusunda bir açıklama gelmedi. ‘Kınıyoruz’ üzere sert bir açıklama olmadı. Olağan yeni hükümetin doruğunda ‘demokrasinin kılıcı’ üzere yaptırımlar sorunu var. Trump Amerikan yaptırımlarını ortadan kaldırırsa kesinlikle ki bir şeyler isteyecektir. Bu isteyeceği şey IŞİD ile çabadan tutun İsrail ile hudut muahedesinin yapılması, tıpkı vakitte tahminen de Filistin sorunu bağlamında birtakım Filistinlilerin alınması biçiminde olabilir.

Lübnan tarafı biraz daha karışık. Hizbullah’ın zayıflamasından da yararlanarak ülke içerisindeki siyaset dizayn edilmeye başlandı. Yeni bir devlet başkanı seçildi ve hem Amerika hem de Suudi Arabistan’dan takviye gördüğünü söyleyebiliriz. Yeniden başbakan olarak seçilen kişi Beyrutlu ileri gelen bir aileden gelmesine karşın daha profesyonel bir adam, bir hukukçu, bir diplomat olarak Lübnan halkı tarafından kabul gören bir adam. Lakin onun da dış takviyeye gereksinimi var. Ki ilişkin olduğu ailenin de 1960’lardan beri en büyük destekçisi Suudi Arabistan. Yani iç savaş boyunca bile Selam ailesi Suudi Arabistan’ın yanından ayrılmadı, hatta Selamlar İsrail işgali karşısında o dönemin Maruni lideri Beşir Cemayel’in yanında durmuştu.

Bunları yan yana koyduğumuz vakit Lübnan’ın da Hizbullah’ın daha fazla zayıflatılması bağlamında şayet bir hükümet kurabilirlerse, hem de yeni hükümetin ıslahat yapabilmesi için paraya muhtaçlıkları var. Birtakım odunların verilmesi gerekebilir. Münasebetiyle ben Suriye ve Lübnan’ın da şayet uygun şartlar oluşursa muhtemelen İsrail ile masaya oturma konusunda Batılılar tarafından zorlanabileceğini düşünüyorum. Öbür devaları de yokmuş üzere gözüküyor.”

“1990’larda Ortadoğu barış süreci başladığında Hafız Esad iktidardaydı ve o bile İsrail ile masaya oturmuştu. Beşşar Esad periyodunda 2009’da Türkiye’nin arabuluculuğunda bir barış süreci yapılmıştı. Artık Suriye bu kuralların çok uzağında. Ne büyük ordusu var ne bir bürokrasi takımı var ne de bu işleri müzakere edebilecek bir diplomat kapasitesi. Suriye’nin şu anki hükümetinin en değerli önceliği küçük de olsa yeni bir ordu kurmak, güvenliği sağlamak, ülkenin iktisadını ayağa kaldırmak ve tahminen de önümüzdeki 10 sene boyunca bir istikrarlı hükümetin kurulursa çatışmadan uzak bir süreç geçirmek. Münasebetiyle Ahmed El-Şara dediğimiz yeni devlet başkanı da aynı şeyleri söz etti ve ‘Ben komşularımla uygun geçineceğim’ dedi.

Birtakım savlar da var; Lübnan Başbakanı Mikati ile görüştüğünde ortalarında geçen birtakım şeyleri Hizbullah’a yakın bir yayın organı yayınladı. Bu Enver Sedat’ı örnek göstererek, ‘Sedat düzgün mi yaptı?’ halinde bir diyalog geçmiş ortalarında, ‘Ben de olsam birebir şeyi yapardım’ halinde… Olağan ne kadar yanlışsız bilmiyorum. Lakin tahminen de Ahmed El-Şara Suriye’nin Enver Sedat’ı olma yolunda ilerleyebilir. Bu da mümkün üzere gözüküyor.”

“Trump planını uygulamaya kalktığında yalnızca Hamas değil, gerek Gazze’de gerekse Batı Şeria’daki Filistinlilerin doğal olarak harekete geçmesi mümkün olabilir. Zira artık ‘Sizi yaşadığınız topraklardan çıkaracağım’ diyor. Yani buna karşı bir direniş tekrar canlanabilir. 1987’deki yahut 2000’deki hareketlere misal bir biçimde toplumun genelini kapsayan bir direniş hareketi olarak ortaya çıkabilir. Kast ettiğim silahlarla falan değil. Yani beşerler taşlarla yahut ellerine geçirdiği her şeyle bir direniş sergileyebilirler. Bir İntifada’ya yol açabilir. Bu da İsrail tarafında bir tedirginlik yaratıyor.

Hamas’ın ise bunu kuşatılmış bir bölgede, bilhassa bu şartlarda daha fazla ne kadar sürdürebileceği kuşkulu.”

“Lübnan’da ise Hizbullah için bu ateşkesin sürdürülmesi, tahminen istikrarın sağlanması için vakit gerekiyor. Önder takımında ve askeri kapasitesinde önemli bir ziyana uğradı, bunu onarması lazım. İran’la Suriye üzerinden olan kara bağlantısı büsbütün durdu. Nereden yeni silah sağlayacak, nereden yapacak? İsrail yalnızca askeri gayeleri vurmadı, Beyrut’taki finans kurumlarını bile vurdu. Hizbullah natürel Hamas’a nazaran daha güçlü bir örgüt, kendini toparlama kapasitesi var ki İsrail tarafı da bunu daima söylüyor. Yeni hükümete de bunu bir kaide olarak koşuyor. ‘İstikrarlı bir Lübnan istiyorsan Hizbullah üzerinde bir baskı kurman gerekiyor’ diye iletiyor. Lübnan şartlarında ben bir ıslahat hükümeti kurulsa da Hizbullah bu hükümet içinde muhtemelen yer alacak ve siyasi ve toplumsal gücünü koruma edecektir. Ancak askeri gücünü onarması için vakit gerekiyor. Bu vakit içinde yeni bir çatışma patlak vermezse yahut bölgedeki konjonktürde ne olacağını da bilmiyoruz.

Yani İran faktörü Suriye’den kalktı, Suriye’de çabucak istikrarlı bir yapı mı kurulacak yoksa yeni bir çatışma mı? Tahminen de Suriye’de çatışacak yeni ülkeler Suudi Arabistan ve Türkiye olacak. Münasebetiyle bunların hepsine bakmak lazım. Alışılmış bir kararname imzaladı lakin Trump’ın İran’a yönelik nasıl bir adım atacağı da değerli.”

“İşin bir tarafında Rusya var, şu anda sessiz sakin bekliyor. Lazkiye’de, Tarsus’ta askerleri. Bir taraftan İran ile bir askeri iş birliği mutabakatı yaptılar. Münasebetiyle Ukrayna savaşının bitmesi ihtimali çerçevesinde Putin’in tekrar yük noktasını Ortadoğu’ya verme, en azından ‘Esad’ı feda ettim lakin İran’ı feda etmem’ diyebilir. Bu da bölgedeki istikrarları değiştirebilir. Ekonomik olarak Çin ayağını da unutmamak lazım. Çin üzere bir ekonomik güç de Ortadoğu’ya bu ortamda girmek için fırsat bekliyor olabilir.”