‘Güvenliğini ABD’ye ipotek etmiş Avrupa bugüne dek hiç bu kadar aşağılanmamıştı’

“Mevcut sürece bakıldığında aslında tablo çok net. Yeni bir dünya inşası. Burada dikkat çeken konu; Trump’ın bunu yalnızca dış siyaset bağlamında değil, Amerikan devletini ve bu manada bürokratik yapısı başta olmak üzere Amerika’yı yine yapılandırması. Birleşik Devletler ve Trump öncelikle kendi içinde bu yeni sürece daha süratli bir halde adapte olabilecek bir yapılanma ve bu kapsamda da dış siyasette bütün ezberleri bozan bir çıkış gerçekleştirmek suretiyle yeni istikrar ve denklemlerin bu manada inşasının önünü açacak birtakım adımlar atma biçiminde kendisini gösteriyor. O yüzden Trump’ın izlediği mevcut siyaset birtakım çevreler tarafından her ne kadar sürpriz olarak değerlendirilse de ya da bir manada Trump’ın fevri olarak aldığı kararlar olarak nitelendirilse de ben açıkçası bunu bu türlü görmüyorum.

Amerikan devleti uzunca bir müddettir hem kendi iç yapısında hem de dış siyasetinde bir yapılanma sürecinin hazırlıklarını bana nazaran yapmıştır ve Trump’la birlikte bu süreci başlattı. Burada bakıldığında Trump’ın en büyük maksadı Amerika’yı yine büyük yapmak, bu çok net. Hasebiyle Amerika’nın hegemon bir güç olması ve bu statüsünü bundan sonra devam ettirmesinde önüne çıkacak birtakım rakipleri bertaraf etme Trump açısından bir öncelik olarak önünde duruyor.”

“Trump’ın birinci ve ikinci periyodunda değişmeyen bir konu da şu; Çin bugün Amerikan gücünün önündeki en büyük temel maksat ve bu kapsamda Amerika Birleşik Devletleri Rusya’yı her halükârda yanına almalı ya da en azından Çin’e kaptırmamalı. Bugün bakıldığında Trump bu manadaki siyasetini tekrar düzeltme ve buna dönük olarak Rusya’sız bir Çin ve Avrupa’sız bir Ukrayna barışı ile birlikte bunu gerçekleştirmeye çalışıyor. ABD her halükârda Asya Pasifik ve Avrupa ayağında gücünü tesis etmek istiyor. Bu manada Avrupa’yı kayıtsız kuralsız olarak bu yeni dünya tertibi yapılanmasında yanında görmek ve etkisiz kılmak istiyor. Riyad’da gerçekleştirilen toplantılarda Ukrayna ve Avrupa’nın yer almaması da bunun bir göstergesi. Trump ‘Batı’nın tek lideri benim ve Avrupa da benim liderliğimi kabul etmek zorunda. Ben bu kapsamda istediğim aktörlerle kendi çıkarlarım çerçevesinde bir siyaset geliştirebilirim’ diyor.”

“Rusya’ya bakıldığında Rusya-Ukrayna savaşı ile birlikte son üç yıllık periyotta kendine nazaran değerli birtakım dersler çıkardı. Bunun altını net bir biçimde çizmek lazım. Rusya artık Batı’ya güvenmenin yanlışsız olmadığını çok net bir biçimde görüyor. Batı’ya itimat Rusya açısından başlı başına bir güvenlik sorunu. Lakin Batı’sız da olmuyor. Bu kapsamda Batı içerisindeki bölünmüşlük, ayrışma, sıkıntılar her halükârda Moskova’nın bu manada önceliği olmaya devam ediyor ve bundan sonraki süreçte de devam edecek. Bu çerçevede Trump’ın Putin’e yaklaşımı Rusya’ya bu imkânı ziyadesiyle tanıyor.

Hatırlatmak gerekirse Rusya-Ukrayna savaşı öncesi Almanya Amerika’dan stratejik özerklik bağlamında daha bağımsız bir siyaset izlemede Rusya ile olan iş birliğini (enerji diplomasisi burada ön plana çıkıyordu) öncelikli olarak görüyor. Bu kapsamda Rusya ile birlikte çok kutuplu dünya inşa sürecinde birlikte hareket etmeyi hedefliyordu. Rusya açısından bu yaklaşım Amerika’nın Batı dünyası üzerindeki tesirini kırma ve Amerikan hegemonyasını zayıflatma bağlamında değerli bir adım olarak terakki ediliyordu. Lakin geldiğimiz noktada artık roller büsbütün değişmiş vaziyette. Bugün bakıldığında ABD Almanya’nın yerini almış vaziyette ve Rusya da ‘Benim için değişen bir şey yok. Ben sonuçta Rusya’yı daha güçlü nasıl yapabilirim ve bu kapsamda Rusya’yı çok kutuplu dünyaya nasıl taşıyabilirim?’ Rasyonel bağlamda Bakıldığında Putin’in de öncelikleri bunlar.

Rusya buradan hareketle Rusya-Ukrayna bağlamında sağlanacak yeni ateşkes süreci ve bu bağlamda tesis edilecek olan bağlarla hem iç siyasetinde birtakım düzenlemeler yapma, bu kapsamda iktisadi, siyasi ve toplumsal manada toparlama hem de dış siyasetini bu çerçevede birtakım telaşlarını giderecek formda yine inşa etme fikrinde.”

“ABD ve Trump mevcut haliyle dünyaya çok bir itimat vermediklerinin açıkça farkındalar. Lakin daha ötesi Amerikan siyasetleri ve Amerika’nın kendisi büyük ölçüde deşifre edilmiş vaziyette ve Birleşik Devletler’in soğuk savaş devrinden kalma birtakım kurum, kural ve kavramlar üzerinden bu çabayı devam ettirebilmesi çok mümkün görünmüyor.

USAID’e Amerikan derin devlet yapılanması da denebilir. Trump bu yapılanmanın tasfiyesi ile birlikte artık deşifre olmamış, daha farklı bir Amerika’yı dünyanın gözü önüne koymak suretiyle Amerika’nın bu manadaki zafiyetini gidermek ve daha anlaşılmaz bir Amerikan tablosu çizmek istiyor ve bunu çizmiş vaziyette. Trump’ın ne yapacağı, ne yapmak istediği konusu birçok başşehir tarafından anlaşılamıyor.

Trump tamamiyle ezber bozan bir yaklaşım içerisinde ve çılgınca görünmekle birlikte bütün ülkelerin, ulus devletlerin emniyet kemerlerini takıp uçuşa geçtiği bir devirde açıkçası ortaya koyduğu yol haritasına çok itiraz edebilecek bir devlet de görünmüyor. Burada Grönland bağlamında Avrupa’yı gördük, Kanada bağlamında İngiltere’yi gördük, Ukrayna vb. süreçlere de bakıldığında Trump muhataplarını kendisi seçiyor ve bu seçtiği muhataplar çerçevesinde bir yol haritası oluşturmaya çalışıyor. Burada yapmaya çalıştığı en temel konu şu; bir manada ‘havuç’ sunmak suretiyle şu ana kadarki Amerika aykırılığını kendi içerisinde birtakım kuşkulara, birtakım tasalara ya da bir grup farklı arayışlara sevk etmek suretiyle kendi çizdiği çerçevede bu aktörlerle bir ilgi gerçekleştirme peşinde.”

“Düne kadar Rusya-Ukrayna noktasında birlikte hareket imgesi sunan Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri ortasında önemli bir görüş ayrılığı ve ihtilaf ortaya çıkmaya başlamış vaziyette. Bu manada Münih’te de adeta tarihi bir kırılma yaşandı. Avrupa bugüne kadar hiç bu kadar aşağılanmamıştı. II. Dünya Savaşı sonrası itibariyle bakıldığında kendisini aşağılanmış olarak hisseden ve bu kapsamda kürsüde gözyaşlarını tutamayan bir Avrupa gördük. Bugün, acziyet içerisinde olan, ne yapacağını bilemeyen, düne kadar bütün güvenliğini, her şeyini Birleşik Devletler’e ipotek etmenin ağır bedelini ödeyen bir Avrupa var. Münasebetiyle bu Avrupa önümüzdeki süreçte önemli bir arayışa girecek. Bunu Amerika Birleşik Devletleri ne kadar hesap etti, etmedi istikametinde birtakım sorular olabilir.

Ama bana nazaran ABD Avrupa konusunda kendisinden emin. Avrupa’nın yalnızca dış siyaseti değil, iç siyaseti bağlamında da Birleşik Devletler’in epey tesirli bir yere sahip olduğunu, Avrupa siyasetini yönlendirme noktasında da en son Münih Güvenlik Konferansı’nda ABD’li yetkililer tarafından yapılan açıklamaya baktığımızda bugün Avrupa’nın demokratik kıymetler, insan hakları vb. birçok konuda geride kaldığı ve bu açıdan Avrupa’nın kendisini sorgulaması gerektiği tarafında Avrupa’ya demokrasi dersinin verildiğini de gördük. AfD ile birlikte Amerika Birleşik Devletleri Avrupa iç siyasetine müdahale etmekte ve bunu engelleyebilecek rastgele bir Avrupa iradesi de görülmemekte.

Daha vahimi de bugün Avrupa’da rastgele bir halde ortak bir Avrupa ordusu gündeme getirildiğinde sarı yeleklilerin alana çok net bir biçimde indirildiğini de gördük. O yüzden bugün bakıldığında Avrupa Amerika karşısında birtakım reaksiyonlar ortaya koyarken açıkçası yalnızca dış siyaset bağlamında değil, iç siyaset bağlamında da birtakım sürprizlere hazır olmalı. Bunun sinyallerini de verdi.”

“Çin hayli pragmatik bir tutum sergiliyor. Rusya-ABD ortasındaki ikili ilgilerin muhtemel seyrine karşı işi talihe bırakmıyor. Şu an Çin tarafından Avrupa’ya yönelik uzatılan el ve bu kapsamda ‘iş birliğine açığız’ iletisi da burada Avrupa’yı dün olduğu üzere bugün ve yarın da bu çok kutuplu dünya içerisinde tutmak ve bu kapsamda Rusya, Çin ve Avrupa bağlamında bir üçlü sac ayağı oluşturmak istiyor ya da istiyor olabilir. Bunda ne kadar muvaffakiyet olabilir açıkçası çok emin değilim. O yüzden bugün Avrupa’nın önünde daha rasyonel, daha gerçekçi Amerika’yı karşısına almadan Çin ve Rusya ile (özellikle Rusya ile) tekrardan daha barışçıl ve yapan bir iş birliğini merkeze alan bir yaklaşımla Trump’a karşı farklı bir Trump’ın beklemediği tepki göstermek suretiyle burada Amerika Birleşik Devletleri’nin Avrupa ve Rusya üzerinden oynamaya çalıştığı oyunu bozma noktasında tahminen bir adım atabilir. Burada Türkiye’nin artan bir değeri kelam konusu.”

“Şu ana kadarki Rusya ve Çin bağlantısına bakıldığında açıkçası Rusya’nın Ukrayna kapsamında burada yürüttüğü faaliyetler ve gelinen evre itibariyle net bir formda söylemek lazım; epeyce belirleyici oldu. Rusya ve Çin ikilisi bu manada hem çok kutupluluk hem de Amerikan hegemonyasının gücünü kırma noktasında belirleyici olduğu üzere Avrupa boyutuna da, Batı boyutuna da önemli manada bir sorun alanı bıraktı.”

“Trump’ın yapmak istediği çok net. Önündeki maksat Amerika’nın hegemonyasını yine tesis etmek. Bu kapsamda Amerika’nın önünde yükselen güçler pürüzü var. Bunlar en temelde Çin, Hindistan, Rusya ve ne yapacağı belirli olmayan bir Avrupa Birliği. Avrupa Birliği hususu her şeye karşın Amerika’nın önünde bir gündem unsuru olarak varlığını devam ettirmeye çalışacak. Burada İngiltere’nin Brexit sonrası Avrupa Birliği’ne tekrar yanaşması ya da Avrupa Birliği ve İngiltere ortasında ortaya çıkacak bir iş birliği süreci hiç göz arkası edilmemesi gereken bir süreç olarak ön planda olacak.

Trump burada şunu yapmaya çalışıyor; IMEC Projesi vb. projelerle Hindistan’ı yanında tutmaya çalışıyor. Şu an Modi’nin Birleşik Devletler ziyaretinde Trump’la yaptığı konuşma ve verilen bildiriler; Hindistan çok kutuplu dünya arayışında her ne kadar BRICS ve Şanghay içinde olsa da Amerika’ya da ‘neden olmasın?’ diyor. Epey pragmatik bir duruş, bu da Trump’ın güzeline gidiyor. Bu türlü giderse Hindistan ve Amerika ortasındaki bağlantılar bu çok kutuplu dünya ve Global Güney bağlamında da bir soru işaretini gündeme getirecek.

İkincisi: Rusya. Burada Putin’in vereceği bildiriler ve atacağı adımlar yalnızca Amerika boyutu ile değil Avrupa, Çin ve Hindistan (özellikle Çin) üzere aktörler tarafından dikkatle takip edilecek. Bu da doğal Rusya açısından epeyce hassas bir istikrar siyasetini ve bağlantılar ağını gerektiriyor. Özetle Trump hayli şuurlu bir formda karşısındaki bloğu bölmeye ve bu kapsamda dünyayı yönetmeye dönük bir siyaset izliyor. Bu kadar kolay.”

“Birincisi şeytan azapta lazım. İkincisi, Avrupa’ya geçmiş olsun. Üçüncüsü; Türkiye zati uzunca bir müddettir yol haritasını çizdi. Dördüncüsü; artık Brüksel’in değil, Ankara’nın duruşu ve bu manada attığı ve atacağı adımlar epeyce kıymetli. Beşincisi; Türkiye şu an için paylaşılamayan bir aktör pozisyonunda. Altıncısı; Türkiye hiçbir halde ‘gaza gelmek’ niyetinde değil. Yedincisi; bu manada Türkiye’nin bilhassa Rusya’yı da merkeze alan rasyonel siyaseti sonuçlarını ortaya koymuş vaziyette. Sekizincisi; Türkiye bugüne kadar çok boyutlu, istikrara dayalı bir siyaset izlemeye çalıştı ve bunu yaparken Rusya istikrarını her vakit için göz önünde bulundurdu.

Burada Rusya’nın ve Türkiye’nin karşılıklı olarak bu geçiş sürecinde Avrasya merkezli ortak tehdit algılayışları kapsamında ortaya koydukları duruş kuşkusuz epey kıymetli ve belirleyici oldu. Burada Rusya ve Türkiye ortasında 16 Kasım 2001’de imzalanan Avrasya’da İş birliği Hareket Planı’nın ne kadar uzak bir görüş kapsamında bu manada yerinde bir kararı ve bu iki devletin bugünkü süreçleri de öngörerek iş birliğini merkeze alan yaklaşımlarının doğruluğunu ortaya koyması açısından değerli oldu. Zira yeni dünya nizamı inşa süreci devam etmekte. Bugün bakıldığında Türkiye ve Rusya bundan sonraki süreçte de bu iş birliğini devam ettirdikleri sürece bölgedeki birtakım tehditlere, risklere karşı daha inançta olacaklardır. O yüzden Moskova’nın şu an Rusya-Ukrayna sonrası Amerika Birleşik Devletleri ile bir rehavete kapılması yalnızca Çin boyutu ile değil Türkiye açısından da yakından takip edilecek ve Türkiye burada ona nazaran adımlarını atacak.”

“Almanya merkezli birtakım çıkışlarda Türkiye, Rusya, Almanya iş birliğine dikkat çekilmiş, iktisadi, ticari ilgilerin siyasi ve güvenlik bazlı olarak da geliştirilmesi konusunda birtakım istekler ortaya konulmuştu. Bundan sonraki süreçte Avrasya üçlemelerinin hangi ülkeleri içine alacağı epey değerli. Avrasya’da bugün iki ülke hayli kıymetli bir yere sahip; Türkiye ve Rusya. Türkiye ve Rusya 11 Eylül sonrası bunu çok net bir biçimde gördüğü için tıpkı daha evvel olduğu üzere (örneğin Ulusal Uğraş dönemi) bir Kafkas Setti projesine karşı mümkün bir Avrasya Balkanlaşması ya da seddine dönük olarak orada bir işbirliğini ortaya koymuşlardı. O yüzden Türkiye’de yükselen Asya siyaseti bu manada daha da büyük bir ehemmiyet ve kıymet kazanıyor.

Yükselen Asya siyasetinde Asyalı devletlerin bundan sonraki süreçte uyumu, her halükârda istişarelerini devam ettirmeleri bence karşılarındaki yeni oyuna karşı daha uyanık ve dikkatli olmaları konusunda büyük bir kıymet arz edecek. Türkiye bu hususta hassasiyetini koruyor. Eminim Rusya da bu bahiste hassasiyetini müdafaaya devam edecek. O yüzden Avrupa’nın, Batı’nın şu anki mevcut kuralları içerisinde bizim bölgesel ve global manada yeni bir siyaset geliştirmemiz ve Avrupa’yı da bu manada göz arkası etmememiz gerekiyor. Avrupa kendisi birtakım haritalar çizerken bizi oraya dahil edebilir fakat temel olan bizim nasıl bir harita çizdiğimiz ve bu haritalara nasıl baktığımız. O yüzden bizim çizdiğimiz bir yol haritası var ve bu yol haritasında Türkiye epeyce kararlı ve bu kapsamda başta komşuları Rusya ve Asyalı devletler olmak üzere epeyce kıymetli bir yere sahip. Birebir biçimde Birleşik Devletler ve NATO dahil olmak üzere bu ülkeler ve aktörlerle olan bağı de istikrara dayalı, çok boyutluluk içerisinde devam edecek. Zira Türkiye kriz istemiyor, Türkiye iş birliği içerisinde ‘kazan-kazan’a dayalı bir dünya sisteminin inşasını hedefliyor ve bu kapsamda hareket ediyor.”